Zespół jelita drażliwego - dieta
Autor: Prof. dr hab. n. med. Piotr Albrecht
Dieta i styl życia w zespole jelita drażliwego
Dieta w postaci biegunkowej ZJD – co jeść, a co ograniczyć?
- Dieta łatwostrawna oszczędzająca przewód pokarmowy z ograniczeniem błonnika pokarmowego, poprzez przede wszystkim:
- usuwanie skórki i pestek z owoców i warzyw, jak również zwłókniałych i twardych części,
- stosowanie pieczywa i innych produktów zbożowych jasnych, bez pestek, otrębów, z mąki wysokooczyszczonej (np. typ 500), drobnych kasz czy makaronów,
- wydłużanie czasu gotowania produktów roślinnych (by zachować wyższą wartość odżywczą wskazane jest gotowanie na parze) oraz ich rozdrabnianie lub przecieranie.
- Odpowiednie spożycie płynów by zapobiec odwodnieniu. Wskazane jest spożywanie płynów o temperaturze ok. 25-35°C. Należy pić często, ale małe porcje. Lekarz prowadzący może zalecić doustne płyny nawadniające (DPN).
Nie należy podawać soków owocowych (żadnych, a zwłaszcza niepasteryzowanych) w terapii przeciwbiegunkowej lub w przypadku odwodnienia u dziecka.
- Preferowane techniki przygotowywania posiłków w diecie lekkostrawnej:
- gotowanie w wodzie lub na parze,
- duszenie bez obsmażania,
- pieczenie w piekarniku w folii aluminiowej, rękawie do pieczenia lub w pergaminie bez dodatku tłuszczu,
- „smażenie” na parze w łaźni wodnej lub parowarze z niewielkim dodatkiem masła,
- rozdrabianie, przecieranie, blendowanie, miksowanie – w okresie zaostrzenia objawów,
- do zagęszczania potraw stosowanie zawiesiny z mąki np. ziemniaczanej w wodzie lub mleku,
- spulchnianie potraw (dodatek ubitego białka jaja lub namoczonej w wodzie lub mleku bułki),
- dodawanie tłuszczu do potraw po ich przyrządzeniu,
zalecane są kleiki, kisiele, galaretki, przeciery, musy.
Wydaje się, że u niektórych pacjentów z IBS korzyści może przynieść eliminacja z diety pszenicy i produktów pszennych lub przejście na dietę bezglutenową (zawsze jednak po uprzednim przesiewowym wyeliminowaniu celiakii!). Zalecając jakiekolwiek eliminacje dietetyczne w diecie dzieci należy monitorować ryzyko wystąpienia niedoborów żywieniowych i w razie potrzeby rekomendować suplementację niedoborowych witamin lub składników mineralnych.
Dieta w postaci zaparciowej ZJD
- Dieta bogata w błonnik pokarmowy, z zastosowaniem technik kulinarnych charakterystycznych dla diety łatwostrawnej, z ograniczeniem produktów o dużej zawartości cukru oraz tłuszczu
- Zawartość błonnika pokarmowego w diecie należy zwiększać stopniowo obserwując, czy występują ewentualne efekty uboczne (np. wzdęcia). Nie spożywać dużych ilości błonnika pokarmowego w jednym posiłku (np. owoce + surowe warzywa + nasiona/orzechy).
- Wskazane jest wzbogacenie diety zwłaszcza w warzywa i owoce oraz produkty zbożowe z owsa i jęczmienia, podawane jako dodatek przynajmniej 1 porcji, do każdego posiłku.
- Warto rozpocząć zwiększanie ilości błonnika od zwiększenia spożycia warzyw gotowanych, a następnie, jeżeli nie wystąpią żadne niepokojące objawy – warzyw surowych.
- Należy zadbać o odpowiednie spożycie płynów przez cały dzień, przede wszystkim wody mineralnej niegazowanej, jak również słabego naparu herbaty, kawy zbożowej oraz fermentowanych napojów mlecznych (kefir, jogurt, maślanka).
- Preferowane techniki przygotowywania posiłków:
- gotowanie w wodzie lub na parze,
- duszenie bez obsmażania,
- pieczenie w piekarniku w folii aluminiowej, rękawie do pieczenia lub w pergaminie bez dodatku tłuszczu,
- „smażenie” na parze w łaźni wodnej lub parowarze z niewielkim dodatkiem masła, dodawanie tłuszczu do potraw po ich przyrządzeniu.
Wpływ stylu życia na ZJD (IBS)
Należy:
- Spożywać 4-5 posiłków w ciągu dnia, o stałych porach, w regularnych 3-4 godzinnych odstępach. Spożywanie mniejszych porcji, a częściej usprawnia perystaltykę jelit oraz pomaga w wyregulowaniu wypróżnień. Nie należy omijać żadnego z posiłków.
- 2-3 godziny przed snem należy spożywać lekkostrawną kolację. Kolacja nie powinna być posiłkiem obfitym.
- Należy jeść powoli i spokojnie, dokładnie przeżuwając a nie „połykać” niepogryzionych dostatecznie pokarmów.
- Należy unikać mocnych naparów herbaty, napojów zawierających kofeinę (np. typu cola, napoje energetyzujące), słodzonych napojów, zwłaszcza gazowanych.
- Ograniczyć spożycie produktów i potraw bogatych w tłuszcz (m.in. tłuste gatunki mięs, tłuste wędliny np. salami, podroby, sery żółte, pełnotłusty nabiał, żywność typu fast food) jak również produktów bogatych w cukier (słodycze, ciasta, ciasteczka, soki i słodkie napoje niegazowane i gazowane).
- Spożywać posiłki przygotowywane ze świeżych produktów, domowe, a ograniczyć spożycie żywności wysokoprzetworzonej, potraw jedzonych „na mieście”.
- Należy zadbać o odpowiednie spożycie wody - ok. 1,5-2 litrów/dziennie, do posiłków jak również pomiędzy posiłkami. Uwaga: zalecane spożycie płynów może być większe w przypadku ryzyka odwodnienia lub w przypadku diety o zwiększonej podaży błonnika pokarmowego.
Wyeliminować produkty nasilające dolegliwości. W celu ustalenia listy produktów dobrze tolerowanych, zwłaszcza wtedy, gdy wprowadzane są nowe produkty do diety, proszę założyć dzienniczek żywieniowy, w którym przez tydzień (lub dłużej) należy zapisywać co, kiedy i w jakiej ilości zostało spożyte oraz samopoczucie po spożyciu pokarmu i obserwowane dolegliwości.
Dieta FODMAP w zespole jelita drażliwego
Dieta FODMAP jest jedną z najskuteczniejszych i najlepiej przebadanych metod łagodzenia IBS. Jej podstawy naukowe zostały opracowane przez naukowców, biotechnologów, lekarzy i dietetyków zaangażowanych w zagadnienie dysfunkcji działania przewodu pokarmowego. Dieta FODMAP w połączeniu ze wsparciem farmakologicznym zaleconym przez lekarza prowadzącego może znacznie poprawić komfort i jakość życia osoby cierpiącej na IBS. Podstawą diety w Zespole Jelita Drażliwego powinna być jedna z odmian tzw. diety paleo. Dieta ta, poprzez wykluczenie najczęstszych przyczyn chorób jelit (np. alergia na gluten lub kazeinę), w większości przypadków przywraca prawidłową pracę układu pokarmowego. Nazwa FODMAP to skrót z języka angielskiego oznaczający Fermentujące Oligo-, Di- i Monosacharydy oraz Polialkohole (alkohole polihydroksylowe), czyli węglowodany i pochodne od nich alkohole, które są trudno przyswajalne przez jelito cienkie. Fermentują w dalszych częściach układu pokarmowego, gdzie są pokarmem dla niekorzystnych bakterii, które powodują przede wszystkim wzdęcia i nieprawidłową pracę jelit.
Opracowanie merytoryczne: mgr Agnieszka Piskała, dietetyk, specjalista ds. żywienia
Główne założenia FODMAP
Dieta FODMAP jest przede wszystkim oparta na małej zawartości fermentujących oligo-, di-i monosacharydów oraz polioli. Badania wykazały, że węglowodany łatwo fermentujące, słabo wchłaniane i o wysokim ciśnieniu osmotycznym, do których zalicza się fruktozę, laktozę, fruktany oraz alkohole polihydroksylowe (w tym sztuczne środki słodzące, takie jak sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol) mogą nasilać objawy IBS. Uznaje się więc, że dieta o małej zawartości FODMAP jest skuteczną formą leczenia dietetycznego tej choroby. Jak podkreślają naukowcy i twórcy diety FODMAP z Monash University, nie jest to dieta, którą należy stosować do końca życia. Składa się z 2 etapów. W pierwszej fazie eliminuje się na 6–8 tygodni produkty zawierające duże ilości FODMAP. Po tym czasie w miarę ustępowania objawów IBS przechodzi się do etapu drugiego, w którym dietę należy stopniowo rozszerzać o produkty zawierające więcej FODMAP (biorąc pod uwagę indywidualną tolerancję).
Dlaczego produkty z dużą ilością FODMAP nasilają objawy IBS?
Produkty obfitujące w FODMAP przechodzą do jelita w postaci niezmienionej i poprzez swoje działanie osmotyczne powodują nagromadzenie płynów w jego świetle. W ten sposób dochodzi do przyspieszenia motoryki jelit. Po przejściu do jelita grubego podlegają one fermentacji bakteryjnej ze wzmożoną produkcją dwutlenku węgla i wodoru. Dalsze przemiany mogą prowadzić do wytworzenia siarkowodoru i metanu. Procesy te są odpowiedzialne za uczucie dyskomfortu w rejonie jamy brzusznej (ból oraz uczucie przelewania), biegunki lub zaparcia i wzdęcia.
Jaka jest zawartość FODMAP w poszczególnych produktach? W tabeli podajemy przykłady produktów o małej i dużej zawartości FODMAP. Na pierwszym etapie diety należy całkowicie wyeliminować produkty zawierające większe ilości FODMAP. Nie jest to trudne, ponieważ dla produktów przeciwwskazanych istnieje alternatywa w postaci produktów dozwolonych (z małą zawartością FODMAP). Warto jednak stosować dietę pod okiem dietetyka.
Duża zawartość FODMAPWarzywa |
Mała zawartość FODMAP |
|
cebula, szparagi, karczochy, brokuł, kalafior, patison, brukselka, soczewica, groszek zielony, por, burak ćwikłowy, kapusta, grzyby, koper, włoski, czosnek Owoce |
marchew, pomidor, ogórek, papryka o wydłużonych strąkach, kapusta chińska, kiełki bambusa, seler, kukurydza, bakłażan, sałata, dynia, kabaczek, słodkie ziemniaki, szczypior |
|
jabłko, gruszka, mango, gruszka chińska, arbuz, nektarynka, brzoskwinie, morele, śliwki, owoce suszone, owoce z puszki Mleko i produkty mleczne |
banan, winogrona, kiwi, mandarynki, pomarańcze, ananas, grejpfrut, cytryna, jagody, truskawki |
|
twaróg, delikatne sery (mascarpone, ricotta), mleko skondensowane, jogurty, maślanka, mleko (krowie, owcze, kozie), mleko sojowe, kwaśna śmietana, bita śmietana Żródło białka |
sery: szwajcarski, cheddar, parmezan, mozzarella, brie, camembertmleko migdałowe, mleko ryżowe, masło, masło orzechowe, margaryna |
|
nasiona roślin strączkowych: soczewica, ciecierzyca, fasola, soja Pieczywo i produkty zbożowe |
mięso, ryby, drób, jaja, tof |
|
żyto, produkty pszenne: pieczywo, płatki śniadaniowe (z suszonymi owocami), makaron Orzechy i nasiona |
pieczywo bezglutenowe, mąka orkiszowa, chleb, orkiszowy na zakwasie, płatki ryżowe, mąka owsiana, płatki owsiane, makaron bezglutenowy, ryż, komosa ryżowa |
|
orzechy nerkowca, pistacje Inne |
orzechy włoskie, migdały, orzeszki ziemne, orzechy, pekan, orzeszki piniowe, orzechy makadamia, ziarna, sezamu, pestki dyni, nasiona słonecznika (wszystkie powyższe w ilości 1 małej garści) |
|
syrop z agawy, miód, słodziki (sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol), syrop glukozowo-fruktozowy (high fructose corn syrup – HFCS) |
Śniadanie
- płatki owsiane błyskawiczne lub górskie z mlekiem ryżowym, bananami i kiwi
- herbata czarna (najlepiej bez cukru)
Obiad
- zupa krem wielowarzywna na bazie warzyw korzeniowych: marchewki, ziemniaków, selera i niewielkiej ilości kukurydzy
- grillowany łosoś z brązowym ryżem i grillowanymi warzywami: marchewką, bakłażanem, dynią i prażonymi ziarnami słonecznika
- woda mineralna niegazowana lub sok pomarańczowy rozcieńczony wodą
Podwieczorek
- sałatka owocowa z mandarynek, ananasa i winogron polana niewielką ilością syropu klonowego
Kolacja
- kanapki bezglutenowe posmarowane niewielką ilością masła z mozzarellą, pomidorami i listkami bazylii
- herbata czarna (bez cukru)
Śniadanie
- kanapki z chleba orkiszowego na zakwasie (2 kromki) posmarowane masłem z plasterkami chudej wędliny i pomidora
- herbata czarna (najlepiej bez cukru)
Obiad
- krupnik wielowarzywny na bazie warzyw korzeniowych (marchewki, pietruszki, selera) z dodatkiem kaszy perłowej
- pulpeciki cielęce z koperkiem, ziemniakami i surówką z tartej marchwi z dodatkiem jogurtu
- woda mineralna niegazowana
Podwieczorek
- kiesiel owocowy
Kolacja
- połówka bakłażana zapiekana z kukurydzą, chudą szynką i mozzarellą
- herbata czarna (bez cukru)
Śniadanie
- jajko sadzone na parze z bułką bezglutenową z masłem i serem brie
- herbata czarna (najlepiej bez cukru)
Obiad
- rosół z bezglutenowym makaronem
- ryba po grecku na ciepło z dorsza z dodatkiem duszonych warzyw (marchewki, selera i pietruszki)
- woda mineralna niegazowana
Podwieczorek
- ryż zapiekany z tartym jabłkiem posypany cynamonem
Kolacja
- kanapki z pieczywa bezglutenowego z niewielką ilością masła z dodatkiem pasty rybnej z wędzonej makreli, niewielką ilością oliwy z oliwek i ogórkiem kwaszonym
- herbata czarna bez cukru
Śniadanie
- owsianka z mlekiem ryżowym i bananami
- herbata czarna (najlepiej bez cukru)
Obiad
- kurczak po chińsku z ryżem, marchewką, pędami bambusa i ananasem
- sok pomarańczowy rozcieńczony wodą
Podwieczorek
- galaretka owocowa z jagodami lub borówkami
Kolacja
- galaretka drobiowa z marchewką i kromkami pieczywa orkiszowego z masłem
- herbata zielona bez cukru
Śniadanie
- jajecznica ze szczypiorkiem na maśle z tostami i rzodkiewką
- herbata czarna (najlepiej bez cukru)
Obiad
- zrazy wołowe z niepaloną kaszą gryczaną i surówką z kwaszonej kapusty
- kompot truskawkowy
Podwieczorek
- banan i garść suszonej żurawiny
Kolacja
- tosty z pieczywa bezglutenowego (2 kromki) z pastą na bazie białego sera, szczypiorku, koperku i tartej rzodkiewki
- napar z rumianku
Śniadanie
- płatki ryżowe lub kleik kukurydziany (można kupić gotowe produkty w sklepach) z dodatkiem mleka ryżowego, pokrojonych bananów i kiwi
- herbata czarna (najlepiej bez cukru)
Obiad
- zupa krem z dyni z dodatkiem mleka kokosowego i pestek dyni
- fasolka szparagowa (może być mrożona) z ziemniakami koperkiem oraz kotletem mielonym z mięsa cielęcego
- sok porzeczkowy rozcieńczony wodą
Podwieczorek
- jabłko pieczone z rodzynkami, cynamonem i niewielką ilością syropu klonowego
Kolacja
- ratatouille z grillowanej cukinii, marchewki, ziemniaków i bakłażana z dodatkiem makaronu bezglutenowego
- napar z mięty i rumianku (może być gotowy, w saszetkach)
Śniadanie
- tosty bezglutenowe zapiekane z chudą szynką, serem cheddar lub mozzarellą, posypane oregano
- kawa zbożowa z dodatkiem mleka migdałowego
Obiad
- zupa krem z kukurydzy z dodatkiem mleka kokosowego
- szczupak pieczony z batatem z dodatkiem uprażonych ziaren słonecznika
- kompot jabłkowy
Podwieczorek
- sernik na zimno (kawałek) na bazie galaretki owocowej i serka bezglutenowego z dodatkiem jagód lub malin
Kolacja
- pierogi lub naleśniki bezglutenowe nadziewane szpinakiem i serem feta
- herbata czarna bez cukru
Iberogast®
Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego są zazwyczaj nie tylko wyjątkowo nieprzyjemne i związane z licznymi dolegliwościami, ale często utrudniają codzienne życie. Całe szczęście istnieje Iberogast®: połączenie dziewięciu ziół leczniczych5, 45, 98, 105 skoncentrowane na walce zarówno z podstawowymi przyczynami5, 8, 10, 130, 191 jak i irytującymi objawami23, 28, 45, 79, 114, 115, 123, 149, 187.
Iberogast®
Ulga w objawach problemów trawiennych z lekiem Iberogast®
Ziołowe krople Iberogast® działają na różne odcinki układu pokarmowego23, 28, 45, 79, 114, 115, 123, 149 łagodzą objawy problemów trawiennych i są dobrze tolerowane 23, 28, 114, 115, 139, 149, 187.
Często zadawane pytania
Znajdź odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania o Iberogast®.
Dowiedz się więcej o leku Iberogast® od firmy Bayer
Połączenie 9 ziół leczniczych5, 45, 98, 105 użytych w leku Iberogast® zostało przebadane i opracowane w późnych latach 50 XX wieku.
