Żołądek: budowa, funkcje i rola w układzie trawiennym

Starszy uśmiechający się mężczyzna

Żołądek to zbudowany z mięśni organ w układzie trawiennym, który przyjmuje pokarm z przełyku, miesza go z kwasami trawiennymi, rozkłada go, a następnie przekazuje do jelita cienkiego. Odgrywa kluczową rolę w procesie trawienia, wytwarzając soki trawienne zawierające enzymy powodujące rozkład pokarmu. Dolegliwości powiązane z żołądkiem to m.in. niestrawność, wrzody żołądkowe, zgaga, zapalenie jelita grubego, gastropareza, biegunka i infekcje nerek. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów zalecane jest zgłoszenie się do lekarza pierwszego kontaktu lub gastroenterologa w celu uzyskania dokładnej diagnozy oraz wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Co to jest żołądek?

Żołądek to organ zbudowany z mięśni. Pobiera pokarm z przełyku, miesza go z sokami żołądkowymi, rozkłada, a następnie przekazuje go dalej małymi porcjami do jelita cienkiego1.

Przewód pokarmowy to pojedynczy przewód mięśniowy ciągnący się od ust aż do odbytu. Z obu końców jest otwarty. Żołądek stanowi część tego przewodu, a swoim kształtem przypomina powiększony worek. Znajduje się w górnej części po lewej stronie jamy brzusznej.

Jaka jest rola żołądka?

Żołądek jest częścią przewodu pokarmowego2. Układ trawienny zaczyna się w jamie ustnej, gdzie pokarmy są przeżuwane a następnie połykane. Z tyłu jamy ustnej, u wejścia do przełyku, znajduje się niewielki kawałek tkanki zwany nagłośnią, która zapobiega zachłyśnięciu się.

Przełyk to przewód, przez który pokarm wędruje w dół. Łączy krtań z żołądkiem. U dołu przełyku znajduje się okrągły mięsień zwany zwieraczem przełyku, który rozluźniając się, wpuszcza pokarm do żołądka2.

Żołądek produkuje soki trawienne, które odpowiadają za trawienie pokarmu i miesza je z pokarmem. Rozkłada pokarm i przechowuje go do czasu, aż będzie gotowy do przekazania go do jelita cienkiego1.

Soki trawienne są wydzielane przez gruczoły żołądkowe znajdujące się w wewnętrznej wyściółce żołądka. Zawierają one enzymy trawienne. Enzymy to rodzaj protein, które tworzą i przyspieszają reakcje chemiczne w organizmie3. Występują trzy główne enzymy trawienne: amylaza, która rozkłada skrobie i węglowodany na cukry, proteaza, która rozkłada białka na aminokwasy, oraz lipaza, która rozkłada tłuszcze i oleje na glicerol i kwasy tłuszczowe3.

W jelicie cienkim pokarm miesza się z sokami trawiennymi wytworzonymi przez jelito, wątrobę i trzustkę. Przez ścianki lub wyściółkę jelita cienkiego wchłaniane są substancje odżywcze oraz woda z pokarmu, a produkty przemiany materii są kierowane do jelita grubego2.

Jelito grube przetwarza produkty przemiany materii w stolec, który nazywany jest także kałem lub potocznie kupą. Przepycha stolec do odbytu2.

Odbyt to dolna część jelita grubego. Jest to koniec układu pokarmowego. Tutaj kierowany jest stolec, aż dojdzie do wypróżnienia.

Struktury, które można znaleźć w żołądku

Przyjrzyjmy się bliżej tej części anatomii człowieka. Żołądek składa się z pięciu różnych odcinków2:

  • Wpust to górna część żołądka. Składa się ze dolnego zwieracza przełyku, który jest okrężnym mięśniem i nie dopuszcza do cofnięcia się pokarmu do przełyku.
  • Dno to okrągła struktura znajdująca się obok wpustu. Znajduje się poniżej mięśni przepony, które pomagają przy oddychaniu.
  • Trzon lub korpus to największa część żołądka. To tutaj mięśnie żołądka się kurczą i żołądek rozpoczyna mieszanie pokarmu z sokami trawiennymi.
  • Jama odźwiernika znajduje się poniżej trzonu żołądka. Jej rola polega na przechowaniu pokarmu do czasu, aż żołądek będzie gotowy, aby wysłać go do jelita cienkiego.
  • Spodnia część żołądka nazywa się odźwiernikiem. Jego część stanowi zwieracz odźwiernikowy, pierścień z tkanki, który decyduje o tym, jaka ilość pokarmu jest przesuwana do jelita cienkiego i kiedy to następuje.

Żołądek składa się z różnych struktur, w skład których wchodzą mięśnie i inne warstwy2:

  • Błona śluzowa to wewnętrzna wyściółka żołądka. Gdy w żołądku nie ma żadnego pokarmu, błona śluzowa ma małe krawędzie zwane fałdami. Po jedzeniu, gdy w żołądku znajduje się pokarm, błona śluzowa powiększa się, a fałdy wygładzają.
  • Błona podśluzowa to część zawierająca naczynia krwionośne, tkankę łączną, naczynia limfatyczne oraz komórki nerwowe. Jej zadaniem jest ochrona i zabezpieczenie błony śluzowej.
  • Tkanka mięśniowa to odcinki mięśniowe składające się z trzech warstw mięśni, które albo się rozkurczają, albo kurczą, gdy jest to potrzebne do rozkładu pokarmu.

Błona surowicza to warstwa błony. Pokrywa cały żołądek.

Kobieta siedząca na łóżku i trzymająca się za brzuch.

Choroby żołądka

Teraz przyjrzymy się bliżej kwestiom zdrowia żołądka. W przypadku złego samopoczucia ważne jest, aby uzyskać właściwą diagnozę oraz leczenie swojej choroby. Lekarzem, do którego należy zgłosić się w pierwszej kolejności, jest lekarz pierwszego kontaktu (rodzinny), który po dokonaniu oceny stanu pacjenta, jego objawów oraz przeprowadzeniu wywiadu lekarskiego może skierować pacjenta do specjalisty, np. do gastroenterologa.

Istnieje kilka dolegliwości, które mogą wpływać na żołądek, gdy coś dzieje się nie tak. Czytaj dalej, aby dowiedzieć się więcej na ich temat.

  • Niestrawność, zwana także dyspepsją, to uczucie pełności, dyskomfortu lub bólu w górnej części żołądka.4
  • Wrzody żołądka, zwane także wrzodami trawiennymi, to ubytki tworzące się w wyściółce żołądka5. Najczęstszym objawem tej dolegliwości jest ból w środkowej części brzucha. Wrzody mogą rozwinąć się także w dwunastnicy, która jest częścią jelit, znajdującą się zaraz za żołądkiem. Wrzody nieczęsto prowadzą do powikłań, ale jeżeli tak się dzieje, może to być bardzo poważne, prowadząc nawet do krwawienia wewnętrznego. Jeżeli krwawienie jest powolne, może prowadzić do anemii. Jeżeli jest gwałtowne, może prowadzić do wymiotów lub do wydalania smolistego kału. Zaproponowane leczenie zależy od przyczyny powstania wrzodu. Można go leczyć antybiotykami, lekami z grupy inhibitorów pompy protonowej (PPI) lublekami zobojętniającymi, co może złagodzić objawy5.
  • Ból w części brzusznej może pochodzić także od wątroby, szczególnie jeśli jest umiejscowiony w nadbrzuszu.6 W przypadku ostrego bólu w tym miejscu, któremu towarzyszy ciemna barwa moczu,7 niezamierzona utrata masy ciała oraz swędząca lub żółtawa skóra, należy niezwłocznie zgłosić się po pomoc medyczną. Lekarz będzie w stanie postawić dokładną diagnozę.
  • Zapalenie żołądka to stan, do którego dochodzi, gdy pojawia się stan zapalny błony śluzowej żołądka8. Przyczyny są różne. U większości osób nie jest to nic poważnego i ustępuje samoistnie i szybko. Jeżeli zapalenie żołądka jest wywołane infekcją bakteryjną, może przebiegać bezobjawowo. Jeżeli przyczyna jest inna, możliwe objawy to uczucie pełności po posiłku, mdłości, wymioty i ból brzucha8. Jeżeli zapalenie żołądka utrzymuje się przez co najmniej tydzień lub gdy objawy są bardzo poważne, należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu.
  • Gastropareza, która jest także nazywana opóźnionym opróżnianiem żołądka, to stan, w którym zatrzymywany lub spowalniany jest ruch pokarmu z żołądka do jelita cienkiego9. Dzieje się tak, ponieważ mięśnie żołądka pracują zbyt wolno lub nie pracują wcale. Wówczas możliwe objawy to złe samopoczucie, mdłości, wzdęcia, odbijanie, osłąbiony apetyt, zgaga oraz ból w nadbrzuszu9. Do gastroparezy może dojść gdy jest uszkodzony nerw błędny, który steruje pracą żołądka oraz jelita cienkiego.
  • Zgaga to piekące uczucie w klatce piersiowej lub w przełyku spowodowane cofaniem się kwasów żołądkowych, która występuje, gdy kwas żołądkowy przedostaje się w górę przełyku z żołądka w kierunku krtani10. Objawy często nasilają się w pozycji leżącej lub przy pochylaniu albo po zjedzeniu określonego rodzaju jedzenia. Zgagę można leczyć samodzielnie poprzez wprowadzanie zmian w stylu życia, takie jak jedzenie mniejszych porcji, częstsze spożywanie posiłków, schudnięcie w przypadku nadwagi oraz uniesienie wezgłowia łóżka o 10–20 cm10. Jeżeli objawy są poważne lub trwają już długo, z pomocą może przyjść farmaceuta. Może doradzić zażycie leków zobojętniających kwasy, które pomogą złagodzić objawy.
  • Biegunka jest zazwyczaj spowodowana ostrym nieżytem żołądkowo-jelitowym11. To z kolei może być spowodowane wirusem, bakterią lub pasożytem. Inne przyczyny biegunki to11 alergie pokarmowe, farmakoterapia oraz długotrwałe dolegliwości takie jak zespół jelita drażliwego (IBS). Wizyta u lekarza pierwszego kontaktu w związku z biegunką może nie być konieczna, gdyż zazwyczaj samoistnie ustępuje w okresie nieprzekraczającym jednego tygodnia12. W przypadku nasilonej biegunki należy jednak pamiętać o konieczności nawadniania.

Wiadomości do zapamiętania

Żołądek to organ, który przyjmuje pokarm z przełyku i odgrywa kluczową rolę w procesie trawienia. Miesza pokarm z sokami żołądkowymi, rozkłada go i stopniowo dostarcza do jelita cienkiego. Jako część układu pokarmowego żołądek jest połączony z jamą ustną przez przełyk i pełni funkcję ważnego łącznika podczas trawienia i wchłaniania substancji odżywczych.

Gdy pokarm jest już częściowo strawiony, zostaje uwalniany, w kontrolowanych porcjach, do jelita cienkiego, gdzie łączy się z sokami trawiennymi z jelit, wątroby oraz trzustki. Jelito cienkie wchłania z pokarmu substancje odżywcze oraz wodę, a produkty przemiany materii przekazuje dalej do jelita grubego. W jelicie grubym produkty przemiany materii są przekształcane w stolec i magazynowane do czasu wypróżnienia.

Na żołądek może wpływać kilka dolegliwości, w tym m.in. niestrawność, wrzody żołądka, zgaga, zapalenie jelita grubego, gastropareza, biegunka. Dolegliwości te mogą wywoływać różne objawy i wymagać postawienia odpowiedniej diagnozy oraz zastosowania leczenia.

Zrozumienie budowy i zasady działania żołądka jest istotne z punktu widzenia zachowania zdrowia przewodu pokarmowego i szukania odpowiedniej opieki medycznej, gdy jest to niezbędne.